5 วิธีแบบโจรป่า เล่า Data ให้น่าฟัง
เชื่อมั้ยครับว่า ไม่ต้องวันนึงหรอกครับ เอาแค่นาทีเดียวก็พอ นาทีเดียวนั่นแหละครับเราเจอข้อมูล หรือที่เรียกกันบ่อยมากว่า Data มากถึง 40,000 ข้อมูล (Weinschenk, 2013) แต่....แน่นอนว่า เราทิ้งมันไปเกือบทั้งหมด เพราะเราจดจำได้แค่ 4 อย่างจาก 40,000 นั้นครับ แล้วลองคิดดูว่าถ้าเราต้องเล่า "Data" ให้คนฟังไปอีก ถมลงไปอีก เค้าจะเลือกจำ Data ของเราได้ยังไง นี่แหละครับคือประเด็น
Data เป็นเรื่องน่าเบื่อ ใช่ครับ... เพราะมันเยอะ และยิ่งถ้าเกิดเล่าไม่ถูก เล่าแบบไม่รู้วิธี ก็จะยากที่จะดึงความสนใจจากคนดู คนอ่าน คนฟังได้ครับ วันนี้ผมขอนำเสนอ 5 วิธีแบบโจรป่า ที่จะทำให้เราเล่า "Data" ได้อย่างน่าฟัง น่าติดตามครับ
1. เราจะ "จู่โจม" ใคร??
วิถีโจรป่า เราจะซุ่ม เพื่อศึกษาเหยื่อก่อนเสมอครับ จะเล่า Data ก็เหมือนกัน อันดับแรกต้องรู้ก่อนว่าเราจะโจมตีใคร เล่า Data นั้นให้ใครฟัง คนที่จะมาฟัง (หรือมาอ่าน) นั้นมีพื้นฐานดีแค่ไหน รู้เรื่องราวมาก่อนมั้ย เข้าใจอะไรมาแล้วบ้าง เพราะสิ่งนี้จะทำให้เรา "เลือก" เล่าได้อย่างถูกต้องครับ
การนำเสนอ (Presentation) เป็นพื้นที่สีเทา ที่อยู่ระหว่างซ้ายจัด คือ Report กับขวาจัด คือ Storytelling ครับ ซึ่งการเล่า Data เราเลือกได้ เลือกว่าจะอยู่ตรงกลางเป๊ะเลยมั้ย หรือจะค่อนไปทางซ้ายดี หรือขวาดี ซึ่งก็ไม่ได้เลือกมาตามใจชอบครับ ก็ต้องขึ้นกับ "จะโจมตีใคร" เป็นหลัก
เป็นต้นว่า ถ้าจะเล่า Data เรื่อง Covid-19 ให้คุณพ่อคุณแม่ฟัง เราก็อาจจะต้องเน้นย้ำถึงพฤติกรรมเสี่ยง การใช้ชีวิตที่ถูกที่ควร ในขณะที่ถ้าจะไปคุยกับนักศึกษาชีวเคมี เราก็อาจจะต้องไปพูดถึงระดับโมเลกุล ชื่อทางวิทยาศาสตร์ ต่างๆครับ Data ชุดเดียวกันเลย แต่....มุมเล่าแต่ละมุม ภาษาแต่ละแบบ ไม่ได้เหมาะสมกับ "เหยื่อ" ทุกคนครับ อันดับแรกคือต้องรู้จัก "เหยื่อ" ก่อนจู่โจมครับ
2. นอกจาก Data จะถูก มันต้อง "ผูก" ความรู้สึกได้
สิ่งนี้เกิดบ่อยมากครับ สำหรับ Data ที่เป็นข้อมูลเชิงตัวเลข ซึ่งแน่นอนว่า คนเล่าก็ตรวจสอบมาแล้วเป็นที่เรียบร้อย และมันถูกต้องจริงๆ แต่.....โดยสำหรับการ "เล่า" Data แล้ว การให้ข้อมูลที่ถูกต้องอาจจะยังไม่เพียงพอต่อการมีความรู้สึกร่วมของคนฟังครับ เช่น สมมติว่า เราบอกว่า ตามสถิติแล้ว มีผู้ป่วย Covid-19 เสียชีวิตประมาณ 2 - 3% ซึ่ง Data นี้ สามารถเล่าให้เกิด Impact มากขึ้นได้ เช่น หากในวันหนึ่ง เรามีผู้ติดเชื้อ 1 ล้านคน เราจะมีผู้เสียชีวิตมากถึง 2 - 3 หมื่นรายเลยทีเดียว เป็นต้นครับ
หรือ มากไปกว่านั้น Data ที่เป็นตัวเลขเหล่านั้น ผู้เล่าอาจจะต้องเปรียบเทียบให้เห็นภาพมากขึ้น เช่น แทนที่จะบอกแค่ว่า ถ้ามีผู้ติดเชื้อ 1 ล้านคน จะมีผู้เสียชีวิตถึง 2 - 3 หมื่นคน เราอาจจะต้องเพิ่มเข้าไปด้วยการเปรียบเทียบว่า ...... หรือถ้าคิดเป็น 10 ล้านคน จะมีผู้เสียชีวิตมากที่สุด 300,000 คน ซึ่งถ้าเทียบเป็นหลังคาเรือน ก็จะทำให้จังหวัดนึงในประเทศไทยร้างไปเลยก็ได้ เป็นต้นครับ
3. Data ที่ดี ต้องมี "ประสบการณ์ใหม่" ไปฝาก
เคยสงสัยมั้ยครับว่า ทำไมบางคนเล่าเรื่องแล้วสนุก แต่บางคนกลับเล่าแล้วไม่สนุกเท่าไหร่ เพราะว่า เรื่องจะสนุกหรือไม่สนุก ขึ้นกับว่า คนฟังได้รู้อะไรใหม่บ้างครับ ซึ่งถ้าจะเล่า Data ให้สนุก ก็ควรจะต้องวางหมากมาแล้วว่า จะเอาอะไรไปฝากคนฟัง สิ่งนั้นน่าจะต้องเป็นเรื่องที่คนฟังไม่รู้ หรือไม่เคยมีประสบการณ์มาก่อนครับ
สังเกตง่ายๆว่า เวลาเราเล่าเรื่องที่มาจากประสบการณ์ตรงของเราเอง มักจะเป็นที่น่าสนใจง่ายมาก เพราะว่า คนอื่นๆที่ฟัง ไม่ได้มีประสบการณ์เดียวกันกับเราครับ ดังนั้น เรื่องเล่าของเรา ก็จะเอาประสบการณ์ใหม่ไปฝากคนฟังครับ ก็จะประสบความสำเร็จได้ง่าย
4. เล่า Data ต้องพาไปให้ "เห็นภาพ"
ก็รู้ๆกันอยู่ ว่า Data มีเยอะมากกกกก....กกกก นอกจากจะขึ้นกับคนเล่า ว่าจะหยิบตรงไหนมาเล่า จะให้ประสบการณ์อะไรใหม่กับคนฟังแล้ว การ "เล่าให้เห็นภาพ" เป็นสิ่งสำคัญมากๆครับ นี่คือสาเหตุว่าทำไมเราถึงต้องมี Data Visualization มาช่วยในการเล่า Data ครับ เพราะส่วนนึงคือ คนขี้เกียจอ่าน อะไรยาวๆก็ไม่อ่านกันแล้ว ก็เลยต้องแปลงร่าง Data จับมาแต่งตัวใหม่ ให้กลายเป็นภาพให้มากที่สุดครับ ด้วยวิธีนี้ ก็จะช่วยให้ "เหยื่อ" ตกหลุมการเล่า Data ของเราได้มากขึ้น ง่ายขึ้น และเร็วขึ้นด้วยครับ
5. การเล่า Data ที่ดี ควรมี "Conflict"
เรื่องเล่าจะไม่สนุกเลย ถ้าไม่มีความขัดแย้ง หรือ Conflict ครับ ในการเล่า Data ก็เช่นกันครับ ข้อมูลที่เราเลือกมาเล่า ถ้าจะให้ดีก็ควรให้เกิดความขัดแย้งกัน (เล็กๆ) กับอะไรบางอย่างครับ เช่น ความเชื่อเดิมของคนอ่าน (คนฟัง) ขัดแย้งกับข้อมูลรอบข้าง ขัดแย้งกับธรรมชาติ ...... สึ่งส่วนนี้จะเป็นส่วนที่ดึงความน่าสนใจของ Data เราออกมาสู่ผู้ฟังได้ครับ
เอาล่ะ... ถ้าต้องเล่า Data ครั้งต่อไป ลองใช้เทคนิคแบบโจรป่า ดูบ้างก็ได้นะครับ รับรองว่า ต่อให้ Data ยากเย็นแค่ไหน ซับซ้อนแค่ไหน คนฟังก็ยังติดตามและสนใจได้จนจบเลยครับ วันนี้ไปก่อน ไว้เจอกันใหม่คอนเทนต์หน้านะครับ
- โจร -
--------------------------------------------------------
PRACT - Presentation Academy Thailand
presentationacademythailand@gmail.com
